Skala Współpracy – nowa propozycja spojrzenia na dynamikę i proces grupowy

Arytykuł pojawił się oryginalnie w serwisie EPALE >>>

Wielu mówi, że istnieje. Niewielu przyznaje, że widziało go naprawdę. Wielu go poszukuje, jednak źródła co do jego istnienia są niepewne i więcej jest obalonych teorii, niż tych, które można uznać za rzetelne.

Tylko nie Tuckman

Wciąż najczęściej spotykanym ujęciem procesu grupowej jest 5 faz życia grupy według Bruce’a Tuckmana. Na pewno natknęliście się gdzieś na kanoniczny forming-storming-norming-performing. Nie będę go szczegółowo opisywać ponieważ: jest on bardzo powszechnie opisywany na blogach, w skryptach trenerskich, a ja dołączam do Radka Czahajdy i uważam, że „O modelu należy zapomnieć, a znać warto jedynie jedno z jego założeń”. Radek w swoim tekście doskonale zmierzył się z mitami na temat modelu Tuckmana i serdecznie jego tekst polecam.

Jeśli nie Tuckman, to co?

Justyna Matras i Rafał Żak we współczesnym podręczniku pracy trenerskiej („Trener w rolach głównych”) odnoszą się w większym stopniu do różnych składowych procesu i dynamiki grupy szkoleniowej, wskazując, że nie ma typowych faz ani ich kolejności, przez które przechodzi cała i każda grupa. Autorzy zwracają uwagę na rolę procesów komunikacji, tworzenia i dynamiki relacji, współpracy i rywalizacji, podejmowania decyzji, rozwoju i dynamiki konfliktów, wchodzenia w role (Matras i Żak, 2022 s. 179). Do najważniejszych składowych procesu grupowego należy również zaliczyć celowość powstania/działania grupy (w tym celów indywidualnych jawnych i ukrytych) oraz kształtowanie się i egzekwowanie norm wraz z ich zmianami w czasie (Jakubowski, 2013).

Inne czynniki wskazywane przez literaturę to między innymi: tempo oraz nastawienie do zmian; atmosfera panująca w grupie w poszczególnych etapach pracy (np. łatwość wyrażania określonych uczuć, dominujących wartości i oczekiwań, poziom energii w działaniu); struktura grupy i jej napięcia; poczucie bezpieczeństwa i zagrożenia.

Wpływ trenera/trenerki

Skoro nie wiadomo do końca, czym jest proces grupowy i jego dynamika, czy to zwalnia osobę w roli trenerskiej z odpowiedzialności za jego przebieg? Niestety nie. „Pierwszą przyczyną i sprawcą największej ilości kryzysów w grupie jest z reguły trener” (Jakubowski, 2013 s. 5) – stąd osoba w roli trenerskiej powinna mieć dużą uważność na procesy zachodzące w grupie. W sytuacji szkoleniowej trener/trenerka ma duży wpływ na rozwój sytuacji i może wspierać jednostki oraz grupy w wychodzeniu z … lub w pogłębianiu kryzysu lub pozostawania w stagnacji. Warto zaznaczyć, że trener/trenerka nie tworzy procesu grupowego, a jedynie ujawnia jego przebieg i „dąży do »uszlachetniania« jego przejawów poprzez pokazywanie konstruktywnych reakcji” (Szczepan-Jakubowska, 2017).

Drogą do wykorzystania możliwego wpływu trenerskiego na proces grupowy jest zrozumienie, co się dzieje, analiza i refleksja w kontekście celów szkolenia, możliwości trenera oraz estymowanych możliwości grupy. Podpowiedzią, jak zareagować może być tzw. drabinka interwencji trenerskich proponowana przez Iwonę Sołtysińską (Sołtysińska, 2022) i kompleksowo opisana w przywoływanym podręczniku „Trener w rolach głównych” (Matras i Żak, 2022 s. 213).

Skala Współpracy – pomoc w zrozumieniu i zaplanowaniu interwencji

Osobiście w pracy szkoleniowej i krótszych formach rozwojowych, wykorzystuję model Skali Współpracy opracowany przez holenderski duet Pietera Schoe i Floora Vullingsa. Po raz pierwszy zetknęłam się z nim w trakcie kursu trenerów outdoorowych w 2012, spodobał mi się oraz sprawdził się w moich działaniach na tyle, że dołączyłam do międzynarodowego zespołu trenerów rozwijających model i zajęłam się jego adaptacją do polskich warunków.

Autorzy modelu nazywają go mapą, drogą do możliwego rozwoju zespołów. Wyróżniają w nim trzy główne stany, w których może znajdować się jednostka i/lub grupa. Czynnikami różnicującymi są emocje towarzyszące znajdowaniu się w konkretnym stanie oraz rezultat, jaki trwanie w danym miejscu może przynieść. Trzy stany to: zmaganie (bliskie oporowi, konfliktowi); unikanie (które może być rozumiane jako stagnacja) oraz współpraca (rozumiana pozytywnie, jako flow i synergia w grupie). O ile o konflikcie grupowym i oporze, jak i o flow i synergii istnieje dużo źródeł – o tyle niewiele miejsca w dyskusjach trenerskich poświęca się stagnacji.

Korzenie modelu sięgają działalności holenderskiego YMCA. Powstał on na bazie projektów outdoorowych w resocjalizacji penitencjarnej. Okazał się być na tyle użyteczny, że szybko zyskał na popularności wśród organizacji outdoorowych. Ponieważ wiele z nich posiada oddziały komercyjne, stopniowo nastąpiła adaptacja i przystosowanie modelu do warunków biznesowych. Doskonale sprawdza się również w programach rozwojowych dla ochrony zdrowia, administracji publicznej oraz w instytucjach kultury. W Polsce model rozwija m.in. Pracownia Nauki i Przygody, realizująca obecnie duży projekt popularyzacji modelu w organizacjach pozarządowych „Skala Współpracy NGO”.

Źródła:

Bonebright, Denise A. (2010), 40 years of storming: a historical review of Tuckman’s model of small group development, Human Resource Development International, Vol. 13, No. 1, February 2010, 111–120.

Czahajda, Radek (2019), Dlaczego Tuckman nie jest dobrym modelem opisującym proces grupowy?, źródło: https://epale.ec.europa.eu/pl/blog/dlaczego-tuckman-nie-jest-dobrym-mod… (dostęp z dnia 19.10.2022).

Jakubowski, Jacek (2013), O procesie grupowym, źródło: https://grupatrop.pl/o-procesie-grupowym/ (dostęp z dnia 19.10.2022).

Leśny Agnieszka, Vullings Floor (2018), Scale of Cooperation [w] OUTDOOR EDUCATION from theory to practice, Foundation Institute of Animation and Social Development, Wrocław.

Matras Justyna, Żak Rafał (2022), Trener w rolach głównych. Podręcznik trenera, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Oyster Carol K. (2002), Grupy. Psychologia społeczna, Zysk i s-ka, Poznań.

Sołtysińska, I. (2022), Interwencje trenera w odniesieniu do procesu grupowego i superwizja pracy trenerskiej, ABC. https://sip.lex.pl/#/publication/469840928 (dostęp: 2022-10-19 22:23).

Szczepan-Jakubowska, Dorota (2017), Dynamika grupy: Jak dochodzi do harmonizowania się ludzi w grupach i zespołach? Techniki prowadzenia szkoleń w oparciu o proces grupowy, źródło: https://epale.ec.europa.eu/pl/blog/dynamika-grupy-jak-dochodzi-do-harmo… (dostęp z dnia 19.10.2022).